Projekt ustawy o ochronie sygnalistów, jaki znajduje się od 17 kwietnia 2024r. w Sejmie jest zwieńczeniem wielomiesięcznych prac. Obejmują one implementację  do polskiego porządku prawnego Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii. Druk sejmowy 317.

Ponad dwuletnie opóźnienie we wdrożeniu Dyrektywy skutkuje naliczaniem Polsce przez Komisję Europejską kar za brak implementacji prawa unijnego. Można przypuszczać, że przedstawiony projekt ustawy o sygnalistach zostanie wreszcie przyjęty. Przez ostatni okres mieliśmy wręcz wysyp coraz to nowych wersji projektu poddawanych przeróżnym analizom i odniesieniom. Dotychczasowa dyskusja pozbawiona była istotniejszego sensu. Podstawą dalszych przygotowań organizacji do wdrożenia w przedsiębiorstwie ustawy o ochronie sygnalistów powinien stać się projekt aktualny.  

Sygnalista – inaczej osoba zgłaszająca naruszenia prawa

Nie będziemy odnosić się do poprzednich projektów i analizować tego, co w projekcie uległo zmianie poza jednym dość symbolicznym wyjątkiem. Wszystkie dotychczasowe projekty posługiwały się wymownym tytułem „projekt ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa”. Tytuł ustawy został jednak odpowiednio zmieniony i uproszczony. Dodatkowo znaczenie bardziej odpowiada on powszechnemu rozumieniu mechanizmu jaki za pomocą tych przepisów ma zostać wprowadzony. Ustawa bowiem poprzez nałożenie określonych obowiązków na przedsiębiorstwa ma chronić sygnalistów. Stąd zmian projektu ustawy na „ustawa o ochronie sygnalistów” jest sensowną i potrzebną modyfikacją. I nie ma ona moim zdaniem jedynie kosmetycznego charakteru.

Projektowane przepisy mają na celu objęcie ochroną osób zgłaszających lub publicznie ujawniających informacje dotyczące naruszenia prawa. Temu celowi podporządkowane są również obowiązki nałożone na organizację, których wdrożenie i odpowiednie stosowanie ma chronić sygnalistę przed działaniami odwetowymi.

Kto musi wdrożyć przepisy ustawy o ochronie sygnalistów?

Wdrożenie wewnętrznych procedur oraz kanałów do zgłaszania naruszeń prawa będzie obowiązkowe dla przedsiębiorstw zatrudniających do najmniej 50 osób. Przeliczenie powinno obejmować pełne etaty. Przy czym do ustalenia tego progu należy wziąć pod uwagę także osoby wykonujące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy. Niektóre podmioty będą musiały wdrożyć ochronę sygnalistów bez względu na liczbę pracowników.

Podmioty podlegające ustawie o ochronie sygnalisty muszą gwarantować, że przetwarzanie danych osobowych związanych z przyjętym zgłoszeniem nie pozwala na dostęp do informacji wynikających ze zgłoszenia. Tożsamość sygnalisty oraz innych osób wskazanych w zgłoszeniu nieprawidłowości jest poufna.

Nowe regulacje mają na celu zapewnienie ochrony dla sygnalistów, zarówno w sektorze prywatnym, jak i publicznym. Bez względu na podstawę i formę zatrudnienia. Ochrona będzie zapewniona w przypadku, gdy zgłoszenie wynika z dobrej woli sygnalisty i w czasie kiedy sygnalista ma uzasadnioną podstawę do zgłoszenia naruszenia prawa.

Kiedy sygnalista będzie chroniony?

Ochroną będą objęciu sygnaliści kiedy ich zgłoszenie będzie dotyczyło naruszeń prawa. Naruszeniem prawa może być działanie lub zaniechanie, które jest sprzeczne z przepisami dotyczącymi:

Dodatkowo, przedsiębiorca może przewidzieć możliwość zgłaszania naruszeń dotyczących wewnętrznych regulacji lub standardów etycznych, które są zgodne z przepisami prawa powszechnie obowiązującego. Może to odbywać się w ramach procedury zgłoszeń wewnętrznych.

Ochrona sygnalisty została także obwarowana daleko idącymi sankcjami. Sygnalista będzie miał prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim roku lub prawo do zadośćuczynienia.

Kiedy trzeba wdrożyć ochronę sygnalistów?

Ustawa wejdzie w życie po upływie 3 miesięcy od ogłoszenia z wyjątkiem przepisów dotyczących zgłoszeń zewnętrznych. Te wejdą w życie po 6 miesiącach od ich ogłoszenia. Z uwagi na spore opóźnienie należy spodziewać się, że prace nad projektem ustawy o ochronie sygnalistów będą toczyły się bardzo sprawnie.