Dziś nie mogło zabraknąć informacji o tym, że ukazał się projekt ustawy wdrażającej postanowienia dyrektywy o sygnalistach. Datowany na 14 października 2021 r. dokument opublikowany na stronach Rządowego Centrum Legislacji pod tytułem „Ustawa o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa”, stanowi długo wyczekiwany projekt przepisów implementujących do polskiego porządku prawnego postanowienia dyrektywy 2019/1937. 

Zaczynamy dzisiejszy odcinek! ⬇ 

📋Oto co dziś znajdziesz w newsletterze: 

• Omawiam projekt ustawy 
• Przedstawiam sankcje karne 
• Zapraszam do współpracy 

📌 Wstęp 

Podkreślałem już wcześniej, że projektodawca zdecydował się na ujęcie problematyki ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa w osobnym akcie prawnym. Kończy to zatem spekulacje co do tego, czy postanowienia dyrektywy będą implementowane niejako przy okazji zmiany ustawy o odpowiedzialności karnej podmiotów zbiorowych. Przyjęcie osobnego aktu prawnego poświęconego sygnalistom pozwoli na ocenę tego, czy regulacja ta okaże się skuteczna w dłuższym terminie? Okaże się też, czy zarówno funkcjonowanie kanałów do zgłaszania naruszeń, jak i ochrona sygnalistów przed działaniami odwetowymi, ma realny wymiar. 

📌 Co znajduje się w projekcie? 

Sam projekt ustawy nie jest obszerny – liczy 63 artykuły, a jego lektura nie powinna nastręczać trudności, zwłaszcza osobom, które zapoznały się z treścią dyrektywy o sygnalistach. W wielu miejscach projekt „żywcem” bazuje na zapisach unijnej dyrektywy. Zanim przejdę do kilku kwestii, na które już teraz warto zwrócić uwagę, wskażę tytułem i dla porządku, że projekt składa się z 8 rozdziałów, i są to: 

Rozdział 1 – Przepisy ogólne, w których znajdziemy przede wszystkim definicje pojęć użytych w ustawie, a także wskazanie co do podmiotowego i przedmiotowego zastosowania projektowanych przepisów. Ten rozdział istotny jest także z punktu widzenia przetwarzania danych osobowych osób, których dotyczy zgłoszenie. Wyraźnie wskazano bowiem w art. 8, że nie stosuje się przepisu art. 14 ust. 2 lit. f RODO. 

Rozdział 2 – Zakaz działań odwetowych i środki ochrony – wskazuje otwarty katalog działań, które mogą być uznane za niekorzystne traktowanie z punktu widzenia projektowanych przepisów. Znajdziemy w nim także postanowienia wyłączające odpowiedzialność dyscyplinarną osoby dokonującej zgłoszenia, pod warunkiem, że zgłaszający miał uzasadnione podstawy, by sądzić, iż zgłoszenie lub ujawnienie publiczne jest niezbędne do ujawnienia naruszenia prawa zgodnie z ustawą.  

Rozdział 3 – Zgłoszenia wewnętrzne – wskazuje on przede wszystkim sposób, w jaki organizacje powinny uregulować kwestie zgłaszania naruszeń i ochrony sygnalistów. Zwracam szczególną uwagę na art. 29, który wyjaśnia, co w szczególności powinien określać regulamin zgłoszeń wewnętrznych.  

Rozdział 4 – Zgłoszenia zewnętrzne, który ustanawia Rzecznika Praw obywatelskich organem centralnym do przyjmowania i wstępnej weryfikacji zgłoszeń zewnętrznych. Swoją drogą to najbardziej rozbudowany rozdział całego projektu.  

W rozdziale 5 znajdziemy zasady dotyczące objęcia ochroną osób dokonujących ujawnienia publicznego.  

Rozdział 6, to z kolei pięć przepisów karnych opisujących znamiona czynów zabronionych pod groźbą kary przewidzianej w projekcie ustawy. Co ciekawe, wszystkie pięć zagrożonych jest tą samą sankcją w postaci grzywny, kary ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3.  

Rozdziały 7 i 8 dotyczą zmiany w ustawie o Rzeczniku Praw Obywatelskich oraz, co istotne, wskazują 14-dniowe vacatio legis przepisów, a ponadto – co określono dosyć enigmatycznie – że podmioty zatrudniające co najmniej 50 pracowników i mniej niż 250 pracowników muszą „zrealizować obowiązek ustalenia regulaminu zgłoszeń wewnętrznych” do 17 grudnia 2023 r. 

A teraz kilka najważniejszych, w mojej ocenie, wniosków 

⏰ Bardzo krótkie vacatio legis ustawy 

Zakłada się, że ustawa wejdzie w życie po upływie 14 dni od ogłoszenia, co ma ten skutek, że stosować będziemy jej zapisy w zasadzie bez żadnego vacatio legis. 

➡ Zostaje więc bardzo mało czasu na wdrożenie przepisów, a jeśli weźmiemy obowiązek uzgodnienia treści regulaminu zgłoszeń wewnętrznych z przedstawicielstwem pracowników, polityki powinny być gotowe w zasadzie już teraz. 

👮‍♂Zagrożenie karą – 3 lata pozbawienia wolności 

Krótkie vacatio legis jest ważne także z tego powodu, że projektowany przepis art. 60 wprowadza sankcję karną za nieustanowienie wewnętrznej procedury, przewidując karę grzywny, karę ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3. 

To bardzo niebezpieczny przepis karny, który zawiśnie nad głowami kierownictwa już za chwilę, i co gorsza, może być wykorzystywany przeciwko menedżerom. 

Przepisy karne formułują odpowiedzialność karną za utrudnianie dokonania zgłoszenia, podejmowanie działań odwetowych, naruszenie obowiązku zachowania poufności, ale co ważne, odpowiedzialności karnej podlega także osoba, która dokonała zgłoszenia lub ujawnienia publicznego nieprawdziwych informacji. 

No i oczywiście karą zagrożony jest brak regulaminu – o czym pisałem wcześniej. 

🤝 Jakie podmioty powinny wdrożyć regulamin zgłoszeń wewnętrznych? 

W terminie 14 dni od wejścia w życie przepisów ustawy podmioty zatrudniające co najmniej 250 pracowników muszą być w pełni gotowe. Z kolei mniejszym podmiotom (od 50 do 249 pracowników) projektodawca daje czas do 17 grudnia 2023 r. 

📋 Przyjęcie regulaminu zgłoszeń wewnętrznych w porozumieniu z przedstawicielami pracowników 

Regulamin zgłoszeń wewnętrznych pracodawca ustala po konsultacji z zakładową organizacją związkową albo przedstawicielami pracowników, wyłonionymi w trybie przyjętym u danego pracodawcy, jeśli u pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa. 

Oznacza to konieczność sformalizowania udziału przedstawicieli pracowników w procesie kształtowania i przyjęcia regulaminu zgłoszeń wewnętrznych. 

🤫Przyjmowanie zgłoszeń anonimowych 

Zgodnie z art. 7 Projektu, przepisy ustawy znajdą zastosowanie do zgłoszenia informacji o naruszeniu prawa anonimowo, wyłącznie w przypadkach, gdy możliwość zgłoszenia informacji o naruszeniu prawa anonimowo przewidywać będzie regulamin zgłoszeń wewnętrznych, stosowany przez pracodawcę, określający wewnętrzną procedurę zgłaszania naruszeń prawa. 

Oznacza to, że to pracodawca może sam zdecydować, czy zastosuje możliwość dokonywania zgłoszeń anonimowo.