Ustawa o ochronie sygnalistów z 14 czerwca 2024 r. została podpisana przez Prezydenta. Ma ona na celu implementację do krajowego porządku prawnego przepisów dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r., dotyczącej ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii.

Czego dotyczy ustawa o sygnalistach?

Ustawa określa:

• warunki ochrony dla sygnalistów, którzy zgłaszają lub ujawniają publicznie informacje o naruszeniach prawa

• środki ochrony dla sygnalistów

• zasady ustanawiania procedury wewnętrznej dotyczącej zgłaszania naruszeń prawa oraz podejmowania działań następczych

• zasady zgłaszania naruszeń prawa do organów publicznych

• zasady publicznego ujawniania naruszeń prawa

• zadania Rzecznika Praw Obywatelskich związane z ochroną sygnalistów

• zadania organów publicznych związane z przyjmowaniem zgłoszeń i podejmowaniem działań następczych

Kto może być sygnalistą?

Sygnalistą jest osoba fizyczna, która w kontekście związanym z pracą zgłasza lub publicznie ujawnia informacje o naruszeniu prawa. Mogą to być pracownicy, osoby świadczące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, osoby pracujące pod nadzorem wykonawców, podwykonawców, dostawców, przedsiębiorcy, prokurenci, akcjonariusze, wspólnicy, członkowie organów osób prawnych, stażyści, wolontariusze, praktykanci, funkcjonariusze oraz żołnierze.

Sygnalista ma możliwość dokonania zgłoszenia wewnętrznego, zewnętrznego lub publicznego ujawnienia naruszenia prawa.

Zgłoszenie wewnętrzne – to informowanie podmiotu prawnego, z którym sygnalista jest związany stosunkiem pracy lub innymi relacjami zarobkowymi.

Zgłoszenie zewnętrzne – to przekazanie informacji do organu publicznego lub Rzecznika Praw Obywatelskich.

Ujawnienie publiczne – to bezpośrednie przekazanie informacji do wiadomości publicznej przez sygnalistę.

Co może zgłaszać sygnalista?

Naruszenia prawa, które mogą być zgłaszane przez sygnalistów, obejmują działania lub zaniechania związane z:

• korupcją

• zamówieniami publicznymi

• usługami, produktami i rynkami finansowymi

• przeciwdziałaniem praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu

• bezpieczeństwem produktów, transportu, ochroną środowiska, ochroną radiologiczną i bezpieczeństwem jądrowym

• bezpieczeństwem żywności i pasz, zdrowiem i dobrostanem zwierząt, zdrowiem publicznym, ochroną konsumentów, prywatności i danych osobowych

• bezpieczeństwem sieci i systemów teleinformatycznych

• interesami finansowymi państwa i jednostek samorządu terytorialnego oraz Unii Europejskiej

• zasadami konkurencji i pomocy państwa, opodatkowaniem osób prawnych

• konstytucyjnymi wolnościami i prawami człowieka.

Do czego nie ma zastosowania ustawa o sygnalistach?

Ustawa nie będzie stosowana do informacji objętych przepisami o ochronie informacji niejawnych oraz innych informacji, które nie mogą być ujawnione ze względu na bezpieczeństwo publiczne, tajemnicę zawodową (medyczną i prawniczą), tajemnicę narady sędziowskiej oraz postępowania karnego w zakresie tajemnicy postępowania przygotowawczego i tajemnicy rozprawy sądowej prowadzonej z wyłączeniem jawności.

Na czym polega ochrona sygnalisty?

Sygnalista jest chroniony od momentu zgłoszenia lub ujawnienia informacji, pod warunkiem że miał uzasadnione podstawy sądzić, iż informacja jest prawdziwa. Nie można wobec niego podejmować działań odwetowych, takich jak odmowa nawiązania stosunku pracy, wypowiedzenie lub rozwiązanie umowy, obniżenie wynagrodzenia, wstrzymanie awansu, mobbing czy dyskryminacja. W przypadku działań odwetowych sygnalista ma prawo do odszkodowania.

Odpowiedzialność za naruszenie ochrony sygnalisty

Czyn polegający na uniemożliwianiu lub istotnym utrudnianiu dokonania zgłoszenia naruszenia prawa będzie przestępstwem podlegającym grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Przestępstwami zagrożonymi karą grzywny, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności będą także działania odwetowe wobec sygnalisty, osoby pomagającej w dokonaniu zgłoszenia lub osoby powiązanej z sygnalistą, ujawnienie tożsamości sygnalisty, osoby pomagającej w dokonaniu zgłoszenia lub osoby powiązanej z sygnalistą, a także świadome dokonanie niezgodnego z prawdą zgłoszenia lub ujawnienia publicznego.

Ustawa przewiduje również karę grzywny dla podmiotu odpowiedzialnego za ustanowienie procedury zgłoszeń wewnętrznych w przypadku jej nie ustanowienia lub ustanowienia jej z istotnym naruszeniem wynikających z ustawy wymogów.