Ochrona sygnalistów – fikcja ochrony osób zgłaszających naruszenia

11 stycznia 2023r. po raz kolejny dokonano wiekopomnej czynności jaką było odsłonienie kolejnego już projektu ustawy o ochronie osób dokonujących zgłoszenia naruszeń prawa. Sygnaliści nadal nie dość, że w dalszym ciągu nie mogą liczyć na prawną ochronę przed podejmowaniem działań odwetowych związanych z dokonanym zgłoszeniem, to najnowsza wersja przepisów obnaża sposób procedowania nad projektem na szczeblu rządowym.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii, państwa członkowskie miały czas do dnia 17 grudnia 2021r. na wprowadzenie ustawy a także przepisów wykonawczych i administracyjnych niezbędnych do jej wykonania. W przypadku podmiotów z sektora prywatnego zatrudniających od 50 do 249 pracowników, państwa członkowskie obowiązek ten musi być spełniony do dnia 17 grudnia 2023r.

Procedura ochrony sygnalistów

Jeszcze nie tak dawno wielu pracodawców podejmowało wysiłek związany z przygotowaniem wewnętrznych regulacji dotyczących ochrony sygnalistów w firmie. Rozważano także kanały za pomocą których sygnaliści będą mogli dokonywać zgłoszeń naruszeń. W Internecie oraz w mediach społecznościowych nastąpił wysyp różnego rodzaju szkoleń, webinariów i konferencji a firmy IT dostarczające bezpieczne kanały do zgłaszania naruszeń prześcigały się w swoich ofertach. Przedsiębiorcy, którzy wstrzymywali się z pracami nad wewnętrznymi rozwiązaniami w oczekiwaniu na ostateczny kształt przepisów mieli być może racje. Ustawa podlega ciągłym zmianom a niektóre z nich, choć z pozoru nieznaczne, mogą całkowicie odwrócić do góry nogami przyjęte w firmie rozwiązania.

Które państwa wdrożyły dyrektywę o sygnalistach?

Z raportu udostępnionego w dniu 19 grudnia 2022r. przez Transparency International wynika, że poza niechlubnym wyjątkiem jaki stanowią Węgry, wszystkie kraje wspólnoty co najmniej rozpoczęły pracę nad wprowadzeniem ochrony sygnalistów do ich porządków prawnych. Wśród krajów, wdrożono przepisy o ochronie sygnalistów znajdują się; Francja, Portugalia, Irlandia, Grecja, Cypr, Chorwacja, Słowacja, Rumunia, Litwa, Łotwa, Dania, Szwecja, Finlandia. Pozostałe kraje unijne są w trakcie wdrażania przepisów o sygnalistach z różnym jednak powodzeniem.

Link do raportu

Państwowa Inspekcja Pracy nie chce sygnalistów?

Koniec grudnia przyniósł wydarzenie, równie istotne z punktu widzenia sygnalistów. Mianowicie, dokument opublikowany przez Rządowe Cetrum Legislacji zapowiadany jako (piąty) projekt ostateczny przepisów o ochronie sygnalistów przyniósł sporą niespodziankę. Uznano, że instytucją mającą zając się rozpatrywaniem zgłoszeń zewnętrznych ma zostać Państwowa Inspekcja Pracy w miejsce dotychczasowych zamierzeń obarczenia tymi zadaniami Rzecznika Praw Obywatelskich. Wielu, i słusznie, nie do końca wierzyło, że piąty projekt określony mianem ostatecznego takim projektem w rzeczywistości będzie a zaproponowane przepisy trafią pod obrady Sejmu.

Zaświadczenie dla sygnalisty

W przedostatniej wersji projektu pojawiło się dość nieoczekiwanie także i nowe, dotychczas nie zaistniałe rozwiązanie, jakim jest zaświadczenie dla sygnalisty o dokonanym zgłoszeniu. Podniosły się głosy, że rozwiązania przyjęte przez projektodawców są niezgodne z dyrektywą. Cóż, wielu chyba skupia się zbytnio na powielaniu niesprawdzonych treści. Dyrektywa przewiduje możliwość uzyskania przez sygnalistę zaświadczenia. Pierwszy raz Dyrektywa o sygnalistach podnosi kwestie zaświadczenia w motywie 90

Właściwe organy powinny zapewnić osobom dokonującym zgłoszenia niezbędne wsparcie w celu umożliwienia im skutecznego dostępu do ochrony. W szczególności powinny wydać dowody lub inne dokumenty niezbędne do potwierdzenia przed innymi organami lub przed sądami, że dokonanie zgłoszenia zewnętrznego miało miejsce. Zgodnie z niektórymi krajowymi regulacjami prawnymi, w niektórych przypadkach, osoby dokonujące zgłoszenia mogą skorzystać z form zaświadczenia o spełnieniu przez nie warunków określonych w mających zastosowanie przepisach. Niezależnie od takich możliwości osoby te powinny mieć skuteczny dostęp do kontroli sądowej, w ramach której to do sądu należy orzekanie, w oparciu o wszystkie indywidualne okoliczności sprawy, czy osoby te spełniają warunki określone w mających zastosowanie przepisach.

Ponownie, kwestia uzyskania przez sygnalistę zaświadczenia podniesiona została w art. 20 ust. 1 lit. b). Wskazuje się, że państwa członkowskie zapewniają sygnalistom środki wsparcia, do których należą w szczególności:

skuteczna pomoc ze strony właściwych organów w kontaktach z wszelkimi odpowiednimi organami zaangażowanymi w ochronę przed działaniami odwetowymi, w tym, jeżeli jest to przewidziane w prawie krajowym, do uzyskania zaświadczenia, że kwalifikują się one do objęcia ochroną na mocy niniejszej dyrektywy

Kiedy sygnalista nie będzie chroniony przed działaniami odwetowymi?

Szósta, i aktualnie ostatnia, wersja projektu, nie zmienia zasadniczo rozwiązań projektowanych w wersji piątej. Po za drobnym szczegółem. Zgodnie z projektem chroniony przed działaniami odwetowymi będzie osoba, która dokonała zgłoszenia naruszenia prawa dotyczące interesu publicznego. Z praktycznego punktu widzenia, ta niewielka zmiana wywraca ochronę sygnalistów do góry nogami wprowadzając dodatkowo niepewność, brak precyzji oraz znacząco ograniczając liczbę potencjalnych zgłoszeń z obawy przed konsekwencjami. Poprawka zgłoszona prze MSWiA zmierza, zdaniem opiniujących, do ograniczenia ewentualnych nadużyć i dokonywania przez sygnalistów zgłoszeń nieprawidłowości jedynie z pobudek własnych, w celach prywatnych. Nie ulega wątpliwości, że w wielu przypadkach może to mieć swoje uzasadnianie jednakże nie można z wyjątków czynić reguły. W praktyce może to powodować ograniczenia w przekazywaniu zgłoszeń. Osoba posiadająca wiedzę o jakimś naruszeniu, przed dokonaniem zgłoszenia, będzie musiała dodatkowo rozważyć czy w sprawie występuje nieostro wskazany interes publiczny. W przeciwnym razie dokonując zgłoszenia może spotkać się z brakiem ochrony.

Wersja projektu z jaką mamy obecnie do czynienia przewiduje także to, że zaświadczenia dla sygnalisty ma być wydawane dopiero po uprawdopodobnieniu zgłoszenia. Można z całą odpowiedzialnością stwierdzić, że ta niewielka zmiana zupełnie zamyka drogę sygnalistom do dokonywania zgłoszeń.